Een onderdeel van onze maatschappij dat me altijd mateloos gefascineerd heeft is:
De Gevangenis.
Een laag medemens die met ons meedraait, maar ook weer niet. Ze staan aan de zijlijn. In de strafhoek. Een verdomhoekje waar we met z’n allen van wegkijken. Want dan is het probleem opgelost. Toch?
Volgens mijn nederige inzicht niet.
Ik claim geen gedragsdeskundige of antropoloog te zijn, maar wel iemand met een intuïtieve afkeer voor dit concept, onderbouwd met logisch inzicht en enige oppervlakkige research.
Criminaliteit is slecht. Daar praat ik niet omheen. Maar is de manier waarop we ermee omgaan niet net zo slecht? Of op z’n minst totaal niet functioneel, laat staan succesvol?
Het wegzetten in het strafhoekje lijkt een erg Christelijke aanpak, zoals veel van onze Westers maatschappelijke gewoontes en staatsinrichtingen gestoeld zijn op tijden waarin kerk en staat nog niet gescheiden waren.
De duivel wordt weggestuurd. Hij mag niet in de kringen van de vredige, eerlijke en nette hemelse bevolking verkeren. Hij moet naar de kelder, waar het hete vuur brandt. Dat zal ’m leren.
Maar het enige wat dat doet, is zorgen dat hij nooit meer wegkomt uit dat hoekje. Onmogelijk ooit nog terugkeren onder zijn ‘normaal functionerende’ medemensen. Het probleem lijkt opgelost, maar het enige dat er is gebeurd is dat het buiten ons zichtveld is gekomen. Het probleem – er is iemand die zich niet aan de regels houdt van de vredige hemelbevolking – blijft. Het blijft sluimeren, op de achtergrond, om ons af en toe vanuit duistere hoeken te besluipen en ons op onbewaakte mensen ongerust te maken. Kan hij uitbreken? Komt hij ons achtervolgen in onze hemelse contreien? Onze geveinsde vredigheid verstoren? Nachtmerries blijven vervuld met dat sluimerend gevaar, dat ergens ver weg op de loer licht, hopend dat we de deur echt goed gesloten hadden achter zijn brandende bunker. (Ja, de link met de maatschappijbrede angst en hetze rondom ‘ontsnapte’ TBS-ers mag hier gelegd worden.)
Kijk je naar het boeddhisme, dan zie je dat hun monniken de duivel juist uitnodigen in hun midden. Om zijn slechte geesten te verdrijven, om hem te helpen in zijn strijd. Omdat kwade geesten in ons allemaal zitten, en er geen hemelse of duivelse persoon bestaat. Iedereen kent hen beiden. Om een deel van ons die op de slechterik in hemzelf acteert, én gepakt wordt, uit te sluiten en te laten verzuipen in zijn eigen problemen, dat lijkt mij behoorlijk absurd. En hypocriet. En contraproductief.
Omdat ‘slecht gedrag’ een kwestie is van een interne strijd. Eentje die zelfs Jezus gevoerd heeft. Hallo, Christendom, ja ja, je hoeft niet op je tenen de ruimte te verlaten. In dit geloof zit in feite hetzelfde concept. Jezus is niet puur goedheid. Hij heeft zijn verleidingen gehad, maar zijn goedheid overwon. Die kracht zit in iedereen. Voed je de goedheid, door iemand bij te staan in zijn strijd, dan kan elk persoon een beter persoon worden. Beter voor onze maatschappij. Voed je de slechterik in iemand, door hem terecht te wijzen en in een strafhoek te zetten en hem de rug toe te keren, dan zal het bar lastig worden om hem terug op de rails in de goede richting te krijgen.
Ik zou daarom zeggen: be like jesus. Besef dat iedereen op het slechte pad kan raken – zelfs de zoon van God himself – maar dat hij alleen met de hulp, vergeving en juist de verwelkoming van anderen op het goede pad (terug)komt.
Een tijdje verbleef ik elke zaterdag even in een penitentiëre inrichting (de officiële naam) in Midden Limburg. Ik zag echt boeven – grote mond, vuile blikken, alfa mannetje –, maar ook onzekere jonge jongens – eenzaam, verloren – en redelijk keurige mannen – witteboord, type teveel parkeerbonnen – die er totaal niet op hun plek leken.
Met ieder van hen kon ik een praatje aanknopen. Een koffie en een koek delen, om het weer tot aan hun familie te bespreken. Alles behalve de daad waarvoor ze vastzaten. Dat was een regel.
Ik was welkom, omdat zij elke zaterdagochtend samenkomen voor een humanistisch uur. Gelovigen kunnen dan naar hun Christelijke dienst of naar hun Imam. Degenen die dat geloof niet hebben, konden naar buiten voor een uurtje beweging en sport, of ze kwamen naar de Humanistische bijeenkomst. Waar zaken van het leven besproken werden in een gemeenschappelijke ruimte, bijna zoals een preek in een kerkdienst. En waar ditjes en datjes gedeeld werden in de kantine, nadien.
Ik was daar, omdat ik ten volle geloof in de brug slaan tussen binnen en buiten. Omdat het verschil tussen ons zo verdomd klein is. Een paar andere afslagen en het was andersom geweest. Dan had ik een luisterend oor en een kop met koffie met een koek zo gewaardeerd. Omdat je dan even uit het verdomhoekje bent. Een kleine opening om er überhaupt uit te komen.
2021